دانش کوه های ایران

کوه هاي ايران

از 1623292  کيلومتر مربع مساحت ايران 882150 کيلومتر مربع و يا معادل 54.4 درصد کشور را کوه فرا گرفته است.

اين کوه ها که از چهار قوس اصلي شمالي، زاگرس، خاوري، مرکزي تشکيل يافته اند، ايران را به سرزميني کوهستاني که ارتفاع بسياري از قلل آن از 3500 متر بيشتر است، مبدل ساخته اند.

فواصل ميان قوس هاي بالا را دره هاي مرتفع و دشت ها و شوره زارها، شن زارها و درياچه هاي شور بسياري چون دشت کوير، کوير لوت، درياي نمک، هامون، جازموريان، باتلاق گاوخوني، کوير سياه کوه، کوير در انجير، کوير نمک سیرجان، و ميدان گل و غيره پوشانيده اند که حداقل ارتفاع آنها از 350 متر متجاوز است. کوه هاي البرز مهد زيبايي هاي شمال بوده و بسياري از شهر و روستاهاي سرسبز و خرم کشور را در دامان خود جاي داده است.

کوهستان زاگرس که از جمله باشکوه ترين و عظيم ترين رشته کوه هاي جهان است، سرچشمه بزرگترين رودهاي ايران بوده و بيش از نيمي از شهرها و اماکن مسکوني کشور را در خود پناه داده و بسياري از مناطق آن با زيباترين نواحي جهان برابري مي کند.

رشته کوه هاي مرکزي نيز که چون سدي در برابر دشت ها و کويرهاي مرکزي قد برافراشته است پناهندگان خويش را از گزند گرماي طاقت فرساي تابستان و سرماي جانگداز زمستان دشت هاي مرکزي در امان داشته و خوان پربرکت خود را گاه تا درون دشت هاي داخلي گسترده اند.

آنچه از آن مي توان به عنوان کوهشناسي ايران نام برد 8 قسمت به شرح ذيل است که عبارتند از:

  1. رشته کوه هاي البرز
  2. رشته کوه هاي زاگرس
  3. کوه هاي ممتد مرکزي
  4. کوه هاي خراسان
  5. کوه هاي کرمان
  6. کوه هاي نوار مرزي آذربيايجان غربي
  7. کوه هاي کردستان و لرستان
  8. قلل منفرد

و تعدادي شاخه هاي کوچک فرعي که ديگر نمي توان آن را در جايگاه جداگانه اي مورد بررسي قرار داد، مي توان بيانگر تقسيم بندي کوه هاي ايران قرار داد. به طور تقريب مي توان گفت ايران، داراي حدود 15000 قله بالاي 3000 متر مي بايد باشد که در 8 قسمت فوق الذکر پراکنده گرديده اند، که عمده ترين مکان هاي تمرکز آن را بايد در البرز و زاگرس دانست. که در آغاز اين مقوله و در ابتدا به بحث و بررسي پيرامون ساختار رشته کوه هاي البرز خواهيم پرداخت.

1. رشته کوه هاي البرز :

از حوالي جنوب شهرستان آستارا آغاز و با قوس بلندي سراسر کرانه درياي مازندران را درنورديده تا نزديک شهرستان آزادشهر به پيش مي روند.

اين رشته کوه ها به عرضي تقريباً 100 تا 150 کيلومتر از ساختارهاي بسيار فشرده برخوردارند که اين ويژگي بيشتر از ناحيه ي مرکزي به چشم مي خورد و در ساير مناطق از گستردگي هاي بيشتري برخوردار است. در اين رشته کوه ها که در آن قله دماوند بام ايران با ارتفاعي معادل 5619 متر قرار دارد، داراي ارتفاعات کوتاه و بلند فراواني است که پس از دماوند مي توان از نام هايي چون شاهوار، مزدا، دوبرار، آزادکوه، دوخواهرون، علم کوه و شاه البرز و سيالان نام برد. ساختار البرز از 5 قسمت به شرح ذيل تشکيل مي گردد که از شرق به غرب عبارتند از:
الف: البرز شرقي
ب: رشته فيروز کوه
ج: البرز مرکزي
د: البرز غربي
ه: کوه هاي گيلان
که در ذيل به اختصار به معرفي قلل مهم هر بخش و جدا سازنده هاي آن از ساير ارتفاعات اشاره خواهيم کرد:

الف: البرز شرقي:

البرز شرقي ناحيه بسيار بزرگ و وسيعي را پوشش داده است در سراسر نواحي جنوبي آن که عموماً آب و هواي بيابان گرم سير بر آن حاکم است؛ شهرهاي شاهرود، سمنان، دامغان و گرمسار قرار دارند و اين کوه ها به سوي شمال امتداد يافته به جنگل هاي حد فاصل شهرهاي علي آباد کتول تا بابل قسمت مي گردند. بخش بزرگ کوهستان البرز شرقي از دو قسمت مهم ارتفاعات برخوردارند؛ قسمت اصلي و مرتفع آن در شمال شهرستان شاهروود با قلل شاهوار 4000 متري و شاه کوه 3850 متري و قلل چالويي، کهکشان و يزدگي و در قسمت غربي اين رشته کوه ها قلل نيزوا 3850 متري و نرو و قلل قدمگاه، سائو و لعاي جاي دارند؛ که حدفاصل اين دو قسمت به خصوص در شمال دامغان رشته کوه هاي کم ارتفاع برن مو را پوشش داده است.

ب: رشته فيروز کوه:

رشته کوه هاي موسوم به فيروز کوه به صورت نواري عمودي شکل و فشرده از شمال حدفاصل در شهرستان بابل تا آمل و از جنوب حد فاصل در شهر فيروز کوه و دماوند قرار دارند. دره عميق، رودخانه هراز سراسر جناح غربي اين کوهستان را از البرز مرکزي جدا مي سازد و در شرق اين ناحيه نيز رودخانه هاي تالارد، حبله رود به جداسازي اين قسمت از کوهستان عظيم البرز شرقي کمک نموده اند.
کوه هاي جنوبي فيروز کوه غالباً حالت کوهستان و فاقد درخت و بالعکس هر چه به نواحي شمالي نزديک تر مي شويم جنگل و درخت زار پوشش غالب اين نواحي را شامل مي گردند. از جمله مهمترين قلل اين منطقه مي بايست از قلل بسيار مشهودي چون دوبرار 4250 متر و زرين کوه 3850 متر و ميشينه گرگ 4050 متر و قلل بوم، امنيه، هلزم، پاشوره و سواد کوه را نام برد.

ج: البرز مرکزي:

از فشرده ترين ناحيه کوهستان البرز از حيث کثرت ارتفاعات مي بايست نام برد، اين ناحيه کوهستاني مرتفع که رودخانه هراز آن را از سمت شرق و دره رودخانه کرج و چالوس آن را از غرب جدا مي سازد در حد فاصل شهرهاي آمل و چالوس در کناره درياي مازندران و از جنوب در حدفاصل شهر کرج تا تهران و دماوند شامل مي گرداند. ناحيه کوهستاني البرز مرکزي نيز چون ساير ارتفاعات اين ناحيه از نوار جنگلي در قسمت شمالي و ناحيه کوهستان جنوبي آن تشکيل گرديده داراي قلل مهم و مشهود چندي است که از جمله مهمترين آنها مي بايست از:
دماوند 5671 و آزاد کوه 4390 متر و خلنو 4375 متر و قلل فرهنگ، کلون بستک، سي چال، آسمان کوه، مهرچال، جانستون، دوخواهرون، دردشت، گرگ، توچال و گل زرد نام برد.

د: البرز غربي:

منطقه کوهستان البرز غربي پس از ناحيه شرقي البرز از وسعت زيادي برخوردار است که وجود رشته کوه هاي تخت سليمان (علم کوه) بر جاذبه هاي آن دو چندان افزوده است. ناحيه کوهستاني البرز غربي نيز از سمت شرق توسط رودخانه هاي کرج – چالوس از البرز مرکزي جدا و از سمت غرب سراسر آن را دره رودخانه سفيد رود در مي نوردد. از جمله مهمترين شاخصه هاي البرز غربي وجود سه رودخانه عظيم؛ سه هزار، شاهرود و طالقان رود در عمق اين ناحيه مي باشد، همچنين آثار تاريخي دوره هاي اسلامي و قبل از آن زينت بخش اين ناحيه بزرگ مي باشد. از جمله قلل مهم اين منطقه مي توان از:
علم کوه 4850 متر، تخت سليمان 4650 متر، شاه البرز 4200، کهار 4050 متر و قلل ناز، چالون، سياه کمان، کرماکوه، ماسه چال، هفت خواني، خرسان، سيالان، خشچال و درفک نام برد.

ه: کوه هاي گيلان:

آخرين بخش از رشته کوه هاي البرز را کوه هاي گيلان تشکيل مي دهند، اين کوه ها که بالعکس ساير نواحي البرز از ارتفاع کمي بهره مند مي باشند با حالتي نيمه جنگلي در حدفاصل رودخانه سفيد رود تا آستارا و اردبيل قرار دارند شهرستان رشت در شمال اين ناحيه و دره رودخانه قزل اوزن و سفيد رود و شهرستان آب بر و خلخال در جنوب و جنوب غربي آن ديده مي شوند. اين منطقه نير داراي قلل مرتفع مهمي چون شاه معلم 3050 متر و سفيد کوه 3350 متر و قلل پشته کوه، بغروداغ و لاس پشته مي باشد.

 

2. رشته کوه هاي زاگرس:

رشته عظيم زاگرس حدفاصل دشت هاي خوزستان و عراق تا نواحي مرکزي ايران را تشکيل مي دهد اين سلسله کوه ها با وسعتي پهناور از جهت شمال غربي به سوي جنوب شرقي از رشته کوه ها و خط الرأس هاي فراوان به وجود آمده اند. رشته زاگرس با توجه به دست يابي به 3 منطقه کوهستاني مهم از نقطه نظر کوهنوردان يعني قلل اشترانکوه و قالي کوه و خط الرأس زردکوه بختياري و دنا را مي توان به 3 بخش عمده متمرکز تقسيم نمود که اکثر صعودهاي کوهنوردان در زاگرس را تحت پوشش خود قرار داده است اين 3 ناحيه کوهستاني را که از شمال به جنوب امتداد يافته اند به نام هاي شمالي و مرکزي و جنوبي مي توان نام برد.
بخش شمالي شامل قلل مهمي چون اشترانکوه با سرافرازي قله سن بران 4150 متري و فالي کوه 4110 متري و قلل ديگري مي باشد. بخش مرکزي با قله مرتفع زرد کوه بختياري با ارتفاعي معادل 4221 متر و قله شاه شهيدان 4150 متر و هفت تنان 4150 متر و قلل ديگري مانند، فردان و گربوش کوه و بالاخره بخش جنوبي که تا شهر بزرگ شيراز و کمي هم دورتر تا داراب امتداد مي يابد که از جمله مهمترين قلل بايد از قاش مستان 4500 متر، مورگل 4450 متر، بل اقليد 4150 متر و قلل رنج، سفيد کوه، خاتون، نيل، ريگ و ... نام برد.

 

3. کوه هاي ممتد مرکزي:

نواري طويل منقطع توسط بيابان ها و تا حدودي منفرد که فقط به دليل امتداد آن در مرکز ايران شايد بتوانيد از آن به عنوان ممتد مرکزي نام برد. اين قلل که از شهر تفرش و قله مهم آن نقره کمر آغاز مي گردند، با تشکيل قلل غليق، وليجيا، کرگز، کرکس، ميل، مارشنان، شيرکوه و تزرجان تا شهر بابک کرمان امتداد مي يابند و هر يک داراي قلل منفرد و متعددي مي باشند.

 

4. کوه هاي خراسان:

اين کوه ها غالباً به صورت پراکنده در اطراف و اکناف استان خراسان قرار دارند و هر يک داراي ويژگي هاي خاص خود مي باشند که از جمله مهمترين قلل اين منطقه مي بايد از خط الرأس بزرگ بينالود، شيرباد و زرگران قلل پراکنده ملکوه، چهل تن، سالوک، آلاداغ و هزار مسجد نام برد.

 

5. کوه هاي کرمان:

کوه هاي کرمان را مي توان به عنوان مجموعه اي از قلل مرتفع بعضاً دشوار از نظر صعود به آنها و معمولي چون بسياري از کوه هاي ايران نام برد. کوه هاي داراي قلل مرتفع زيادي است که در اطراف شهرهاي بزرگ آن چون کرمان، جوپار، ماهان، سيم، جيرفت، سيرچ و غيره قرار گرفته اند. مرتفع ترين قله اين کوه ها هزار يا به قولي چهل تن به ارتفاع 4465 متر و داراي قلل مهم ديگري چون لاله زار، کوشا، کله زي، جوپار، سه شاخ، کيش، کيل جلال، بيد خون، گلچين، پلوار، چفتان، بارز و بحر آسان مي باشد.

 

6. کوه هاي نوار مرزي آذربايجان غربي:

اين رشته کوه ها که در نوار مرزي حدفاصل ايران و ترکيه و بخشي از کشور عراق قرار دارند از جمله زيباترين و بکرترين قلل ايران مي باشند که از شهرستان ماکو در شمال غربي ايران آغاز تا نواحي کردستان به سوي جنوب به پيش مي روند. درياچه بزرگ اروميه و شهر آن در شرق اين کوه ها قرار دارد. از جمله مهمترين قلل اين ناحيه مي بايد از قلل چهل مور شهيدان 3608 متر، قلل بزسينا، ستاره لوند، بره نمرو، سياه کوه نام برد.

 

7. کوه هاي کردستان:

رشته کوه هاي کردستان نيز به صورتي متصل در شمال زاگرس بزرگ جاي دارند که دامنه اين سلسله کوه ها تا نواحي کوهستان لرستان نيز به پيش مي روند. از جمله مهمترين قلل اين مناطق مي بايد از قلل شاهو 3350 متر چهل چشمه 3350 متر، برانان، بر، بيستون، پراو و گرين نام برد.

 

8. قلل منفرد:

اگرچه مجموعه هاي معددي از اينگونه قلل در مناطق مختلف ايران خط الرأس هاي کوچک و بزرگي را تشکيل مي دهند و داراي شاخص ترين قلل ايران نيز مي باشند، اما به هر ترتيب بايد به آنها لقب قلل منفرد داد که صعود به اين قلل همواره به صورتي مجزا از ساير قلل در يک حيطه مشخص برنامه ريزي مي گردند. از جمله مهمترين اين قلل مي بايد از قلل سبلان 4811 متر، سهند 3750 متر، تفتان 4010 متر و قلل بزمان، ناي بند و الوند نام برد.

بازرگانی پارسا   www.parsa24.com 

فهرست صد جاي ايران كه قبل از مرگ بايد ديد، به انتخاب گروه كارشناسي مجله جهانگردان:

1. تخت جمشید
2. پاسارگاد
3.  حافظیه و سعدیه
4. سی و سه پل اصفهان
5. مجموعة بازار تبريز
6. روستاي طلحه 
7. درياچة اروميه
8. غار سهولان
9. غار كرفتو
10. منطقة حفاظت شده مراكان
11. قره كليسا
12. درياچة نئور
13. عشاير شاهسون
14. بيابان خور و بيابانك
15. مرنجاب
16. شهر كاشان
17. روستای ابیانه
18. مجموعة ميدان نقشجهان
19. مسجد جامع اردستان
20. ارگ بم
21. نارين قلعه نائين
22. جشن حكومت زنان در افوس
23. روستای ونیت
24. درة لار
25. روستای امیرحاجیلو(دیارکوثر)فارس-شهرستان فسا
26. دشتستان و تنگستان
27. مجموعه مناطق حفاظت شدة جاجرود
28.كاخهاي نياوران
29. مجموعه كاخهاي سعدآباد
30. قلعة بابک
31. كاروانسراي قصر بهرام
32. ميدان آزادي 
33. موزة هنرهاي معاصر
34. موزة فرش ايران
35. موزة ايران باستان
36. بازار تهران
37. چهل قلة دنا
38. تنگ صياد
39. كوچ ايل بختياري
40. خونيك و ماخونيك
41. پارك ملي تندوره
42. قشقاييها در بهار فارس
43. آبشار شوی
44. دریاچة   گواتر
45.آبشار آب پری
46.عباس آباد
47 .عمارت مفخم
48.قلعه خان
49.لیلا کوه
50.طاق بستان
51.تخت سلیمان
52.حمام لج
53.دروازه سنگی
54.شهر سوخته زابل
55.منطقه حفاظت شده بهشت گمشده
56.ابشار مارگون
57.مرقد امام رضا
58.تنگه چهل چای مینو دشت
59.ابشار شیراباد خان ببین
60.منطقه حفاظت شده ارسباران
61.الموت
62.منطقه اورامانات
63.قران تاریخی روستای نگل
64.شهر خیالی لوت
65.لوت زنگیا حمد
66.جاده دهسیف به طبس
67.بافت تاریخی کرمان
68.مجموع بیستون
69.باداب سورت
70.پارک ملی گلستان
71.دیلمان
72.میل گنبد
73.ترکمن صحرا
74.جنت رودبار 
75.قلعه رودخان
76.ماسوله نو و کهنه
77.جزیره قشم
78.قلعه فلکا لا فلاک
79.جنگلهای دوهزار و سه هزار تنکابن
80.جواهر ده 
81.ریگ جن
82.غار علیصدر
83.شهر همدان
84.شیرکوه یزد
85.چک چکو
86.بافت تاریخی یزد
87.کویر عقدا
88.شمیبار
89.عشایر کرد خراسان شمالی
90.جزیره هندورابی
91.هفتاد قلعه اراک
92.چمستان مازندران
93.جزیره ابوموسی
94.نوژیان لرستان
95.غار کلما کره
96.روستای اورامانت تخت
97.اواز دشتی
98.بندر کنگ
99.کویر حاج علیقلی
100.جاده اسالم به خلخال

 

کوهستان الوند

فراروی شهر همدان، کوهستان منفردی از شاخه‌های خاوری زاگرس مرکزی با عرصه‌ای به وسعت ۱۳۷۵ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین پدیدهٔ گرانیت زائی از دوران چهارم زمین‌شناسی بر اثر نفوذ توده‌های آذرین در نهشته‌های بازمانده از دوران پیشین بوجود آمده‌است.

این رشته‌کوه در شمال غرب به کوه خدابنده‌لو سنندج و کوه چهل‌چشمه کردستان و از جنوب شرق به بلندی‌های راسوند و کوه وفس اراک متصل است. یال آن، حد طبیعی بین شهر همدان و تویسرکان و بلندترین قلهٔ آن موسوم به الوند در ۱۸ کیلومتری جنوب شهر واقع شده و ارتفاع آن ۳۵۷۴ متر از سطح دریا است. جهت این کوهستان از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است و استان همدان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. این کوهستان، دره‌های ژرف و سرسبز، چشمه‌سارها، چمن‌زارها و قله‌های متعددی دارد.

کوهستان الوند ۱۱۱اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت. این کوه همچنین از مناطق حفاظت شده محیط زیست می‌باشد.